Ongewervelde fauna van het Rijntakkengebied, met veldstudie in uiterwaarden rond Zaltbommel deelrapport libellen (Odonata)

Ongewervelde fauna van het Rijntakkengebied, met veldstudie in uiterwaarden rond Zaltbommel deelrapport libellen (odonata) In opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost heeft EIS-Nederland in 2001 en 2002 een inventarisatie uitgevoerd van terrestrische ongewervelde dieren in vijf uiterwaarden langs de Waal rond Zaltbommel (Gelderland). Het gaat om de Breemwaard, de Gamerensche waard, de Heesseltsche waard, de Hurwenensche waard en de Rijswaard. Dit rapport behandelt de resultaten van deze inventarisatie met betrekking tot libellen (Odonata). Het project had als eerste doel om een referentiekader te verkrijgen voor de diversiteit van uiterwaarden van de Rijntakken. Daarnaast worden de resultaten in verband gebracht met het overstromingsregime van de rivier en worden indicatorsoorten bepaald voor biotooptypen in de uiterwaarden. Elke uiterwaard is zowel in 2001 als in 2002 twee keer onderzocht op het voorkomen van libellen. Daarnaast is elk kribvak tijdens veldwerk aan de ecologie van de rivierrombout Gomphus flavipes specifiek onderzocht op het voorkomen van deze soort. Om de resultaten in een breder kader te kunnen plaatsen, is met behulp van het landelijk libellenbestand NVL/De Vlinderstichting/EIS-Nederland een overzicht samengesteld van de soorten die bekend zijn uit de uiterwaarden van de Nederlandse Rijntakken. Aan de hand van dit overzicht zijn de soorten bepaald met een voorkeur voor de Rijntakken. Vanaf 1980 zijn er 45 soorten libellen aangetroffen in het Rijntakkengebied, hiervan zijn er 15 die zich zelden of nooit in het Rijntakkengebied voortplanten en voornamelijk als zwerver zijn waargenomen. Van de 30 overige soorten hebben er 14 een significante voorkeur voor de Rijntakken. In het Rijntakkengebied komen drie soorten voor die gebonden zijn aan stromend water voor. Twee hiervan (Weidebeekjuffer Calopteryx splendens en beekrombout Gomphus vulgatissimus) zijn in het Rijntakkengebied vrij zeldzaam en komen veel algemener voor in beken in het oosten en zuiden van Nederland. De derde soort, de rivierrombout Gomphus flavipes, heeft een zeer sterke voorkeur voor het Rijntakkengebied en het overgrote deel van de Nederlanse populaties bevindt zich hier. Het merendeel van de soorten van het Rijntakkengebied betreffen in Nederland algemene soorten met een weinig kritische biotoopkeuze. Ook een groot deel van de soorten met een voorkeur voor het Rijntakkengebied valt in deze categorie. Een belangrijke uitzondering hierop zijn een drietal soorten (Aeshna isoceles, Brachytron pratense, Libellula fulva) die voorkomen bij wateren met verlandingsvegetaties zoals oude strangen. Deze soorten komen in Nederland vooral voor in laagveenmoerassenen maar zijn daarbuiten vrij schaars. Deze soorten zijn in het rivieengebied vermoedelijk achteruitgegaan maar zijn plaatselijk nog talwijk. Behalve de bovengenoemde soorten van verlandingsvegetaties kwam aan het begin van de 20ste eeuw ook de groene glazenmaker Aeshna viridis, in het Rijntakkengebied voor. Deze soort plant zich alleen voort bij uitgebreide krabbescheervelden, een vegetatietype wat tegenwoordig niet meer in de uiterwaarden te vinden is. In de uiterwaarden van Zaltbommel zijn er 26 soorten libellen aangetroffen. Op de plasrombout Gomphus pulchellus na zijn alle soorten met een voorkeur voor het Rijntakkengebied tijdens de inventarisatie aangetroffen. De soortdiversiteit neemt toe naarmate de afstand tot de rivier toeneemt. De meeste soorten worden aangetroffen op plekken met uitgebreide water- en oevervegetaties. Deze vegetaties zijn vooral aanwezig in de geulen tegen de winterdijk aan. Frequentere en intensievere overstromingen maken het ontstaan van dit soort vegetatie onmogelijk. Struweel en bos gelegen aan de stroomopwaartse kant lijkt een beschermende werking voor de oevervegetatie te hebben en leidt daardoor tot soortenrijke libellenbiotopen.